سنجش از دور چیست؟
سنجش از راه دور تکنولوژی کسب اطلاعات و تصویربرداری از زمین با استفاده از تجهیزات هوانوردی مثل هواپیما ، بالن یا تجهیزات فضایی مثل ماهواره است .
به عبارتی دیگر سنجش از راه دور عبارتست از علم و هنر کسب اطلاعات فیزیکی و شیمیایی از پدیده های زمینی و جوی از طریق ویژگی های امواج الکترومغناطیسی بازتابی یا منتشر شده از آن ها و بدون تماس مستقیم با پدیده های مذکور می باشد


کاربردها
سنجش از دور در بسیاری از زمینه های علمی و تحقیقاتی کاربردهای گسترده ای دارد. از جمله کاربردهای فن سنجش از دور می توان به استفاده از آن در زمین شناسی، آب شناسی، معدن، شیلات، کارتوگرافی، جغرافیا، مطالعات زیست شناسی، مطالعات زیست محیطی، سیستم های اطلاعات جغرافیایی، هواشناسی، کشاورزی، جنگلداری، توسعه اراضی و به طورکلی مدیریت منابع زمینی و غیره اشاره کرد.سنجش از دورمی تواند تغییرات دوره ای پدیده های سطح زمین را نشان دهد و در مواردی چون بررسی تغییر مسیر رودخانه ها، تغییر حد و مرز پیکره های آبی چون دریاچه ها، دریاها و اقیانوسها، تغییر مورفولوژی سطح زمین و غیره بسیار کارساز است. افزون بر این یک سیستم سنجش از دور با توجه به این که بر اساس ثبت تغییرات واختلافهای بازتابش الکترومغناطیسی از پدیده های مختلف کار می کند، میتواند حد و مرز پدیده های زمینی اعم از مرز انواع خاکها، سنگها، گیاهان، محصولات کشاورزی گوناگون و ... را مشخص کند. سنجش از دور در پیش بینی وضع هوا و اندازه گیری میزان خسارت ناشی ازبلایای طبیعی،کشف آلودگی آبها و لکه های نفتی در سطح دریا، اکتشافات معدنی نیز کاربرد دارد. بدون شک استفاده از این فن در مطالعات اکتشافی و منابع طبیعی و سایر موارد پیش گفته نه تنها سرعت انجام مطالعات را بیشتر می کند،بلکه از نظر دقت و هزینه و نیروی انسانی نیز بسیار با صرفه تر است.

کاربردهای سنجش از دور در مطالعات زمین شناسی و بلایای طبیعی

• تهیه نقشه های زمین شناسی
  • تهیه نقشه های موضوعی (نقشه خاک شناسی) (نقشه ذخایر تبخیری سطحی مثل نمک ها ،پتاس)
• مشخص کردن مرز سازندهای زمین شناسی (نقشه سازه های سنگی)
• مطالعه گسله ها و نحوه حرکت آن ها (نقشه گسله ها و شکستگی ها)
• در زمینه اکتشاف معادن وآنومالیهای معدنی( تشخیص آلتراسیونها)

با استفاده از داده های ماهواره ای می توان مرزهای بسیاری از سازندهای زمین شناسی را از یکدیگر تفکیک کرد، گسله ها را مورد مطالعه قرار داد ونقشه های گوناگون زمین شناسی تهیه کرد. از جمله نقشه های زمین شناسی گوناگون که با استفاده از داده های ماهواره ای می توان تهیه کرد، نقشه گسله ها و شکستگی ها، نقشه سازندهای سنگی مختلف، نقشه خاکشناسی و نقشه پتانسیل ذخایر تبخیری سطحی را میتوان نام برد. افزون براین با توجه به گستره بسیار وسیع زیر پوشش هر تصویر ماهواره ای، چنین تصاویری برای مطالعات کلان منطقه ای برای زمین شناسان بسیار مفید است.

نرم افزارهای متداول دورسنجی

• ERDAS Imaging
• ER Mapper
• PCI Geomatica
• ENVI
• SOCET SET

انواع داده های مورد استفاده زمین شناسی

• ایکونوس IKONOS
• اسپات SPOT
• لندست LANSAT
• آی آراس IRS
• ان وی ست ENVISAT
• رادارست RADARSAT
• کوئیک برد QUICKBIRD
• استر ASTER

اولین ماهواره پرتابی به فضا اسپوتینک بودکه توسط آمریکا، در 4اکتبر1957 به فضا پرتاب شد به و از آن تاریخ تا کنون بیش از 18000شی پرنده در اطراف زمین به گردش در آمده است.

ولی، ولین ماهواره منابع زمینی landsat1 بود که در سال 1973 پرتاب شد و از هر نقطه زمین هر 18 روز یکبار تصویربرداری می کرد . آمریکا با پرتاب landsat1 توانست در آن سال میزان سطح کشت گندم و تولید آن را در دنیا به دست آورد و از راه فروش و تولید گندم به نقاط مورد نیاز تمام هزینه های landsatرا تأمین کندlandsatدارای سنجنده جاروبگر چند طیفی MSS_multi spectral scannerبود و در 4 باند الکترومغناطیسی در نواحی مرئی و مادون قرمز تصویربرداری می کرد . که این امر یک تحول و موفقیت بزرگ برای کارشناسان زمین شناسی و معدن به شمار می رفت.

مزایای داده های رادار
چون از پوشش گیاهی عبور میکند برای مناطق دارای پوشش گیاهی وسیع مثل اروپا ونواحی مشابه بسیار مناسب است
به دلیل بلند بودن طول موج، امواج آن چند متر در زمین نفوذ میکند بنابر این برای تشخیص منابع معدنی سطحی مناسب است
محدودیت شب وروز ندارند (کاربردهای نظامی)

مزایای داده های SRTM
SRTM مخفف Shuttle Radar Topography Mission به مهنای ماموریت شاتل رادار برای تهیه نقشه های توپوگرافی میباشد. SRTM ، یک پروژه مشترک بین NASA و NIMA است. هدف در نظر گرفته شده برای این پروژه، تولید داده های توپوگرافی رقومی برای %80 سطح زمین بوده است.

داده های SRTM چند مزیت مهم دارند . اول آنکه این گونه داده های DEM در مناطق وسیع که از یک منبع به دست آمده باشند ( مثلSRTM)، بسیارمورد نیاز هستند ؛ زیرا پایدار بوده و در مناطق بزرگ قابل استفاده هستند ، در حالی که دیگر DEM های با قدرت تفکیک بالا از منابع متغیری مثل زوج تصاویر ماهواره ای به دست می آیند. همچنین از آنجا که اشعه رادار از ابر عبور میکند، سنجنده های راداری محدودیتی از نظر پوشش ابر ندارند.

روش اینفرامتری در سنجش از راه دور
SRTM برای تهیه داده های سه بعدی از روشی برای تداخل سنجی راداری استفاده میکند. در این روش دو تصویر راداری ازدو نقطه با اختلاف مکانی کم گرفته میشوند . از اختلاف میان این تصاویر ، ارتفاع نقاط زمین یا تغییرات آن قابل محاسبه است. تداخل سنجی ، مطالعه الگوهای تداخلی است که از ترکیب دو مجموعه سیگنال راداری حاصل میشوند . اگر تا کنون یک گودال اب با لایه نازکی از روغن روی آن دیده باشید ، احتمالا نوارهای رنگی روی سطح آن را ملاحظه نموده اید. این نوارهای رنگی به وسیله شعاعهای نور منعکس شده از سطح صاف روغن و آب زیر آن که الگوهای تداخلی را ایجاد کرده اند ، به وجود میایند. برای اخذ دو تصویر راداری از دو منظر متفاوت ، سیستم SRTM ، شامل یک آنتن رادار در داخل دستگاه و یک آنتن رادار ثانویه نصب شده در انتهای یک دکل به طول 60 متر (195فوت) در خارج دستگاه است.

SRTM از روش تداخل سنجی با باز ثابت استفاده میکند . یعنی دو مجموعه داده راداری در یک زمان اخذ میشوند و آنتنهایی که این داده ها را جمع آوری میکنند درفاصله ثابتی از هم قرار گرفته اند.


ماهواره زهره
ماهواره زهره یک ماهواره غیر نظامی و مخابراتی است که قرار داد ساخت و پرتاب آن در بهمن ماه سال 1383 به مبلغ 132 میلیون دلار بین ایران و روسیه منعقد گردید.
مدت قرارداد سی ماه پیش بینی شده و قرار است ماهواره از پایگاه فضایی قزاقستان پرتاب و در یکی ازنقاط مداری متعلق به ایران قرار گیرد.
طراحی و ساخت ماهواره توسط روسیه و با همکاری کشورهای آلمان و فرانسه صورت خواهد گرفت. ساخت بیس ماهواره و مونتاژ قطعات آن بعهده روسیه می باشد.
عمر این ماهواره 15 سال و محل استقرار آن در ارتفاع 36000 کیلومتری از زمین خواهد بود. این ماهواره قابلیت ارائه خدمات در زمینه ارتباطات تلفن، ارتباطات داده ها (دیتا)، نمابر و پخش برنامه های رادیو و تلویزیونی در تمام نقاط ایران را دارد ودارای 12 ترانسپوندر(8 ترانسپوندر 36 مگاهرتزی و 4 ترانسپوندر 72 مگاهرتزی) می باشد که قابلیت پخش سیگنالهای آنالوگ و دیجیتالی تلفن، تصویر تلویزیونی، اطلاعات ماهواره و هر اطلاعات دیگری را دارد. ماهواره زهره دارای پنج بخش غیر قابل تفکیک می باشد.
▪ ماهواره
▪ ایستگاه تست برای ردیابی ماهواره
▪ ایستگاه کنترل برای تله متری و ردیابی ماهواره
▪ ایستگاه تست در مدار برای آزمایش سیستم ها و پارامترهای مخابراتی ماهواره
▪ شبیه ساز ماهواره ای برای مدل سازی مرکز کنترل ماهواره و آموزش
▪ ایستگاه بهره برداری و ایستگاه جایگزین

مهمترین قابلیتهای داده های سنجش از دور
داده های سنجش از دور به دلیل یکپارچه و وسیع بودن،تنوع طیفی، تهیه پوشش های تکراری و ارزان بودن، درمقایسه با سایر روشهای گردآوری اطلاعات از قابلیت های ویژه ای برخوردار است که امروزه عامل نخستین در مطالعه سطح زمین و عوامل تشکیل دهنده آن محسوب می شود. امکان رقومی بودن داده ها موجب شده است که سیستم های کامپیوتری بتوانند از این داده ها به طور مستقیم استفاده کنند وسیستم های داده ها جغرافیایی و سیستم های پردازش داده ها ماهواره ای با استفاده از این قابلیت طراحی و تهیه شده است. سهل الوصول بودن داده ها، دسترسی سریع به نقاط دور افتاده و دقت بالای آنها از امتیازات خاص این فن محسوب می شود.

به قلم :جلیل دستواره